Προβλήματα του τριχωτού της κεφαλής

Γενικά

Σμηγματορροϊκή δερματίτιδα ονομάζεται η βλατιδολεπιδώδης διαταραχή των σμηγματογόνων περιοχών του τριχωτού δέρματος του κεφαλιού, του προσώπου και του κορμού.



Δεν είναι μεταδοτική ούτε σχετίζεται με τη διατροφή, όμως μπορεί να επιδεινωθεί με τις μεταβολές της υγρασίας, τις εποχικές αλλαγές, την κόπωση και το συγκινησιακό στρες. Άτομα με ανοσοκαταστολή (HIV) και με νευρολογικές διαταραχές (π.χ. νόσο του Parkinson) είναι ιδιαίτερα ευπαθή στη σμηγματορροϊκή δερματίτιδα.

Η σοβαρότητα της φλεγμονής ποικίλει από ήπια πιτυρίαση του κεφαλιού μέχρι αποφολιδωτική ερυθροδερμία (ερυθροδερμία με άφθονη απολέπιση).

Η ηλικία «εκκίνησης» είναι η εφηβική με μέγιστο όριο την ηλικία των 40 ετών. Υπάρχει και στα ηλικιωμένα άτομα, αλλά σε πιο ήπια μορφή, ενώ στα νεογνά αναφέρεται ως σμηγματόρροια του τριχωτού του κεφαλιού των νεογνών (cradle cap). Η σχέση της βρεφικής σμηγματορροϊκής δερματίτιδας και των βλαστομυκήτων Malassezia δεν έχει αποδειχθεί απόλυτα.

Αίτια

• Γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες προδιαθέτουν συγκεκριμένους πληθυσμούς στην ανάπτυξη σμηγματορροϊκής δερματίτιδας. Παρότι το ποσοστό ανέρχεται στο 3-5% του συνολικού πληθυσμού, σε περιπτώσεις ανοσοκαταστολής αυξάνεται στο 85%. Η πιτυρίαση του κεφαλιού (κν. πιτυρίδα) είναι συνήθης σε ποσοστό 15-20%.
• Η σμηγματορροϊκή δερματίτιδα σχετίζεται με τους βλαστομύκητες Malassezia (Pityrosporum ovale ή λιπόφιλοι βλαστομύκητες) που αποτελούν μέρος της φυσιολογικής χλωρίδας του δέρματος, αλλά ενοχοποιούνται για την πρόκληση ή επιδείνωση δερματικής διαταραχής π.χ. ποικιλόχρους πιτυρίαση, θυλακίτιδα*, σμηγματορροϊκή δερματίτιδα κ.ά. Η Malassezia βρίσκεται σε μεγάλο αριθμό στα λέπια από σμηγματορροϊκή δερματίτιδα ή πιτυρίδα. Οι περισσότεροι ασθενείς με σμηγματορροϊκή δερματίτιδα ή πιτυρίδα ανταποκρίνονται στη θεραπεία με αζόλες και αυτό συμπίπτει με την εξαφάνιση των βλαστομυκήτων.
• Πολλά δραστικά συστατικά προκαλούν ή αναζωπυρώνουν τη σμηγματορροϊκή δερματίτιδα (αουρανοφίνη, βουσπιρόνη, χλωροπρομαζίνη, σιμετιδίνη, γκριζεοφουλβίνη, αλοπεριδόλη, ιντερφερόνη Α, λίθιο, μεθοξαλένη, μεθυλντόπα, ψωραλένια, φαινοθειαζίνες, τριοξαλένη).

Συμπτώματα

Η σμηγματορροϊκή δερματίτιδα επηρεάζει περιοχές του δέρματος, όπου σμηγματογόνοι αδένες εμφανίζονται σε μεγάλη συχνότητα και είναι πολύ δραστικοί.

Η κατανομή είναι συμμετρική και συνηθισμένες περιοχές ανάπτυξης είναι:

• το τριχωτό τμήμα του κεφαλιού και τα όριά του
• το υπερκόγχιο τόξο (φρύδι), οι βλεφαρίδες, η γενειάδα
• το μέτωπο, η ρινοχειλική και οπισθοωτιαία πτυχή
• το στέρνο, η μασχαλιαία κοιλότητα (μασχάλη), ο ομφαλός, η βουβωνική χώρα
• η υπομαστική και η γεννητική περιοχή.

Κλινική εικόνα

• Στο κεφάλι: κυμαίνεται από απλή πιτυρίαση έως ερυθρότερο, φολιδωτό (λεπιδωτό) λιπαρό εξάνθημα που επεκτείνεται μέχρι το μέτωπο και τα αυτιά.
• Στο πρόσωπο: επηρεάζεται η εσωτερική επιφάνεια των φρυδιών, η ρινοχειλική πτυχή και η περιοχή των παρειών (μάγουλα).
• Στ’ αυτιά: μερικά άτομα εμφανίζουν φλεγμονή στον ακουστικό πόρο (εξωτερική ωτίτιδα) και πίσω από τα αυτιά, τα οποία μερικές φορές διογκώνονται.
• Επίσης επηρεάζονται και περιοχές συχνής εφίδρωσης π.χ. κάτω από τους βραχίονες και τους μαστούς, η βουβωνική χώρα, πτυχές της κοιλιάς κ.ά.

Αντιμετώπιση

• Η αντιμετώπιση ελέγχει τη σμηγματορροϊκή δερματίτιδα, αλλά δεν τη θεραπεύει πλήρως.
• Η σωστή υγιεινή παίζει σημαντικό ρόλο στον έλεγχο της νόσου. Συχνό πλύσιμο με σαπούνι απομακρύνει το έλαιο από τις προσβεβλημένες περιοχές και βελτιώνει τη σμηγματόρροια.

Θεραπεία

Επειδή η θεραπεία περιορίζει μόνο τη σμηγματορροϊκή δερματίτιδα, όταν αυτή διακοπεί, τα συμπτώματα επανέρχονται. Γι’ αυτό, μια αγωγή που μπορεί να διαρκεί μήνες ή χρόνια πρέπει να είναι ασφαλής σε μακροχρόνια χορήγηση.

Η επιλογή της θεραπείας εξαρτάται επίσης και από τα σημεία της επιδερμίδας όπου εκδηλώνονται τα συμπτώματα.

Αντιμετώπιση σμηγματορροϊκής δερματίτιδας σε κεφάλι – γένια – πρόσωπο και σώμα
Δραστική ουσία	Οδηγίες
Σαμπουάν Σελήνιοθειώδες1% Selenium sulfide	Αρχικά 5-10 λεπτά εφαρμογή την ημέρα. Μετά 2 φορές την εβδομάδα για όσο χρειάζεται.
Σελήνιο θειώδες 2,5% Selenium sulfide
Πυριθειόνη ψευδαργυρούχος 1% Pyrithione Zinc
Πίσσα λιθανθράκων Coal tar Εκχύλισμα coal tar	Αρχικά 5-10 λεπτά εφαρμογή την ημέρα. Μετά για όσο χρειάζεται. Όταν είναι πυκνή, προκαλεί ερεθισμό ιδιαίτερα στο πρόσωπο.
Κετοκοναζόλη Ketoconazole	Αρχικά 5-10 λεπτά εφαρμογή στο κεφάλι, την ημέρα. Μετά 2 φορές την εβδομάδα για όσο χρειάζεται.
Φλουτριμαζόλη Flutrimazole	3 φορές την εβδομάδα για 30 ημέρες.

Πρόληψη

Από τη στιγμή που υποχωρούν τα συμπτώματα μετά τη θεραπευτική αγωγή, πρέπει να εφαρμόζονται τα ακόλουθα για την αποφυγή της επανόδου των συμπτωμάτων:

• Για το κεφάλι, πρέπει να χρησιμοποιείται αντιμυκητιασικό σαμπουάν, π.χ. κετοκοναζόλη 2% μία φορά κάθε 1-2 εβδομάδες, και να αφήνεται στο κεφάλι για 5 λεπτά πριν από το ξέβγαλμα με άφθονο νερό. Τις υπόλοιπες μέρες να χρησιμοποιείται ένα κοινό σαμπουάν.
• Για το σώμα, καθημερινό πλύσιμο με σαπούνι και νερό βοηθά στην απομάκρυνση του λιπαρού σμήγματος από το σώμα, και έτσι ο αριθμός των μικροοργανισμών μειώνεται στο ελάχιστο. Σε συνδυασμό με τη χρήση αντιμυκητιασικού σαμπουάν κάθε 1-2 βδομάδες στο σώμα και το κεφάλι εξασφαλίζεται η αποφυγή της υποτροπής της νόσου. Πολλά άτομα για πλήρη ασφάλεια χρησιμοποιούν και αντιμυκητιασική κρέμα 1-3 φορές την εβδομάδα τοπικά στις περιοχές του δέρματος που συνήθως προσβάλλονται.

Επισήμανση

Έκρηξη της σμηγματορροϊκής δερματίτιδας μπορεί να είναι ένδειξη HIV λοίμωξης.

Θυμήσου!

• Ο ασθενής πρέπει να ενημερώνεται για το ρόλο της σωστής υγιεινής στον έλεγχο της σμηγματορροϊκής δερματίτιδας και να την εφαρμόζει εφ’ όρου ζωής.
• Κατά τους καλοκαιρινούς μήνες βελτιώνεται η σμηγματόρροια, αφού η UV-A και UV-B ακτινοβολία εμποδίζουν την ανάπτυξη του βλαστομύκητα Pityrosporum ovale, πρέπει όμως να λαμβάνονται μέτρα για την αποφυγή βλάβης του δέρματος από τον ήλιο.

Σμηγματόρροια του τριχωτού της κεφαλής των νεογνών (cradle cap)

• Η σμηγματορροϊκή δερματίτιδα του κεφαλιού των νεογνών εμφανίζεται συνήθως στη διάρκεια των πρώτων 6 εβδομάδων ζωής του μωρού και υποχωρεί μέσα στις επόμενες, ενώ σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να διαρκέσει μέχρι και 9 μήνες.
• Αντιμετωπίζεται με λιγότερο ισχυρά προϊόντα σε σχέση με εκείνα των ενηλίκων. Στην αρχή εφαρμόζεται ήπιο παιδικό σαμπουάν ενώ βούρτσισμα, με μαλακή βούρτσα, απομακρύνει τα σχηματιζόμενα «λέπια» (το μασάζ στο κεφάλι του μωρού πρέπει να γίνεται με μεγάλη προσοχή, για να αποφευχθεί τραυματισμός ή αμυχή ικανή να προκαλέσει επαναμόλυνση του δέρματος). Στην περίπτωση που το σαμπουάν δεν έχει θετικό αποτέλεσμα, ο παιδίατρος μπορεί να προτείνει άλλο με πίσσα λιθανθράκων ή με περιεκτικότητα 2% σε κετοκοναζόλη.
• Εντριβή με παιδικό έλαιο (εκτός από ελαιόλαδο, γιατί ενισχύει τον πολλαπλασιασμό του βλαστομύκητα) μαλακώνει και βοηθά στην απομάκρυνση της κρούστας που έχει σχηματιστεί στο κεφάλι του μωρού.
• Η σμηγματορροϊκή δερματίτιδα του κεφαλιού των νεογνών δεν είναι σοβαρή περίπτωση και είναι μόνο προσωρινή. Υποχωρεί όταν το παιδί είναι ηλικίας 6-12 μηνών και μπορεί να εμφανιστεί πλέον στην εφηβεία του.

*Θυλακίτιδα από malassezia

Κνησμώδης θυλακίτιδα στο οπίσθιο τμήμα του άνω κορμού που εμφανίζεται συνήθως μετά τις διακοπές του καλοκαιριού και τη συνεχή έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία.

Συμβαίνει στους έφηβους και νεαρούς ενήλικες άνδρες και οι αλλοιώσεις αποτελούνται από κνησμώδεις φυσαλίδες που επεκτείνονται στη ράχη και τους ώμους.

Δεν πρέπει να συγχέεται με την ακμή, αφού δεν ανταποκρίνονται στην ίδια θεραπευτική αγωγή.

Η θυλακίτιδα χαρακτηρίζεται από κνησμό, εντείνεται στον ήλιο, αντιμετωπίζεται με αζόλες, ενώ δεν ανταποκρίνεται στα αντιμικροβιακά σκευάσματα.

Αντίθετα η κοινή ακμή σπάνια εμφανίζει κνησμό, αντιμετωπίζεται με αντιμικροβιακά, ενώ δεν ανταποκρίνεται στις αζόλες.